Leki na półpasiec: co łagodzi objawy zakażenia?

Czym jest półpasiec? Przyczyny i objawy choroby

Półpasiec jest chorobą wirusową, którą może wywołać wirus ospy wietrznej i półpaśca (Varicella zoster virus – wirus VZV). Po pierwotnym zakażeniu (do którego najczęściej dochodzi już w okresie dzieciństwa) patogen pozostaje w organizmie w formie utajonej. Może jednak ponownie uaktywnić się po wielu latach, w sytuacjach, gdy odporność organizmu ulega osłabieniu.

Chociaż półpasiec występuje u osób, które wcześniej chorowały na ospę wietrzną, wirus może przenosić się na inne osoby. Półpasiec jest zaraźliwy w momencie, gdy na skórze pojawiają się pęcherzyki wypełnione płynem – zawierają aktywne cząsteczki wirusa. Rozprzestrzenianie się patogenu następuje przez bezpośredni kontakt z tą wydzieliną lub drogą kropelkową.

Zakażenie wirusem może prowadzić do wystąpienia charakterystycznych dolegliwości – skórnych i neurologicznych. Choroba rozwija się etapowo. Początkowo objawia się:

• gorączką,
• bólem głowy,
• nadwrażliwością skóry w określonym obszarze (np. na jednej stronie ciała),
• uczuciem swędzenia, pieczenia lub mrowienia,
• ogólnym osłabieniem.

Na tym etapie pacjenci często nie podejrzewają, że przyczyną dolegliwości jest półpasiec. Objawy mogą być mylnie interpretowane jako infekcja grypopodobna lub zapalenie nerwu.

Jak wygląda półpasiec?

Wysypka przechodzi kilka etapów. Jakich?

• Plamy i grudki – początkowo skóra staje się zaczerwieniona, później pojawia się wysypka (drobne, bolesne grudki).
• Pęcherzyki wypełnione płynem – po 12-24 godzinach na skórze formują się charakterystyczne zmiany skórne, które zawierają płyn surowiczy.
• Zmiany krostkowe – w kolejnych dniach płyn w pęcherzykach może mętnieć (następuje przejście w stadium krost).
• Strupienie – po około 7–10 dniach zmiany zaczynają wysychać, tworząc strupy, które odpadają w ciągu kolejnych tygodni.

Podczas gdy wysypka na ogół obejmuje jeden dermatom (obszar unerwiony jednym nerwem), w niektórych przypadkach dochodzi do rozsiewu zmian na większej powierzchni ciała. Półpasiec może wywołać powikłania neurologiczne, zwłaszcza jeśli zlokalizowany jest w obszarze głowy.

Osoby w wieku 50 lat i starsze, kobiety w ciąży oraz pacjenci z obniżoną odpornością są bardziej narażeni na powikłania po zakażeniu wirusem.

Wirus ospy wietrznej i półpaśca może zaatakować nerwy twarzowe. Wyróżnia się:

• półpasiec oczny – wysypka obejmuje skórę wokół oka i czoła, może wystąpić zapalenie spojówek, rogówki lub tęczówki. W niektórych przypadkach zakażenie prowadzi do utraty wzroku;
• półpasiec uszny – objawia się bólem ucha, wysypką na małżowinie usznej i w przewodzie słuchowym, a także szumami usznymi, zawrotami głowy i osłabieniem słuchu. Może prowadzić do powikłań – porażenia nerwu twarzowego.

Przeciwwirusowe leczenie półpaśca – dla kogo i kiedy?

Leczenie półpaśca może uwzględniać różne strategie terapeutyczne, jednak najbardziej skuteczne z nich to te, które włączają leki przeciwwirusowe.

Ich zastosowanie jest wskazane w określonych przypadkach, ponieważ mogą złagodzić objawy, skrócić czas trwania choroby oraz zmniejszyć ryzyko jej powikłań.

Wskazania do wdrożenia leków przeciwwirusowych

Półpasiec nie wymaga wdrożenia terapii przeciwwirusowej we wszystkich przypadkach. Wprowadzenie leczenia zależy od wieku, lokalizacji wysypki oraz odporności organizmu.

Lekarz może przepisać leki na półpasiec:

• pacjentom powyżej 50. roku życia – w tej grupie ryzyko bólu neuropatycznego po przebiegu półpaśca wzrasta wraz z wiekiem, dlatego stosowanie środków przeciwwirusowych zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju długotrwałych dolegliwości bólowych.
• w przypadkach zmian skórnych poza tułowiem – wysypka umiejscowiona na głowie, kończynach lub błonach śluzowych może powodować poważniejsze powikłania – m.in. zapalenie nerwu trójdzielnego, które może prowadzić do utraty wzroku lub upośledzenia funkcji nerwów obwodowych.
• osobom z obniżoną odpornością – pacjentom poddanym leczeniu immunosupresyjnemu, z nowotworami, zakażeniem wirusem HIV lub po przeszczepach narządów. W przypadku poważnego przebiegu półpasiec może prowadzić do konieczności hospitalizacji.

Leki przeciwwirusowe są najskuteczniejsze, gdy zostaną zastosowane w ciągu pierwszych 48 godzin od momentu, gdy pojawi się wysypka. Optymalny czas rozpoczęcia terapii to pierwsze dwa dni choroby, jednak nawet podanie leków do 72 godzin od wystąpienia objawów może przynieść korzyści, zwłaszcza w przypadku pacjentów z grupy podwyższonego ryzyka.

Jakie leki przeciwwirusowe stosuje się w leczeniu półpaśca?

Leki przeciwwirusowe stosowane w leczeniu półpaśca ograniczają namnażanie wirusa VZV. Dzięki temu zmniejszają nasilenie i czas trwania objawów choroby. W Polsce dostępne są doustne preparaty oraz leczenie dożylne.

Doustne preparaty przeciwwirusowe:

• acyklowir (Heviran Comfort Max, Isoprinosine) – stosowany w dawce 800 mg pięć razy dziennie przez 7–10 dni,
• walacyklowir (Valtrex, Vaciclor) – dawkowanie wynosi 1000 mg trzy razy dziennie przez 7 dni,
• famyklowir (Famvir) – stosowany w dawce 500 mg trzy razy dziennie przez 7 dni.

Leczenie dożylne – wskazania i stosowanie

Niektórzy pacjenci wymagają leczenia szpitalnego i podania leków dożylnie. Dotyczy to przede wszystkim:

• noworodków,
• osób z powikłaniami neurologicznymi,
• pacjentów z nowotworami i immunosupresją,
• przypadków półpaśca rozsianego.

W takich sytuacjach stosuje się acyklowir w formie dożylnej, a następnie kontynuuje terapię doustną do momentu poprawy stanu pacjenta.

Leczenie miejscowe – czy warto stosować maści i pudry?

Miejscowe leczenie półpaśca budzi kontrowersje. Nie ma dowodów na skuteczność maści przeciwwirusowych, a stosowanie pudrów i papek może prowadzić do nadkażenia skóry. Zaleca się natomiast dezynfekcję zmian skórnych (np. preparatami na bazie oktenidyny z fenoksyetanolem – nazwa przykładowego leku Linoseptic), która ma ograniczyć rozwój infekcji bakteryjnych.

W przypadku nadkażenia zmian skórnych drobnoustrojami (m.in. gronkowcami lub paciorkowcami) konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii ukierunkowanej na eliminację bakterii.

Leki przeciwbólowe w leczeniu półpaśca

Wirus VZV atakuje nerwy. Prowadzi do bólu neuropatycznego, który może utrzymywać się jeszcze długo po zagojeniu zmian skórnych. Pacjenci opisują go jako piekący, kłujący lub przeszywający.

Kiedy stosować leczenie przeciwbólowe i jakie są opcje?

Decyzja o wprowadzeniu terapii przeciwbólowej zależy od intensywności dolegliwości. Leczenie objawowe bólu związanego z półpaścem rozpoczyna się w przypadku:

• wysokiej wrażliwości skóry i bólu wzdłuż zajętych nerwów,
• neuralgii, czyli bólu utrzymującego się po ustąpieniu wysypki,
• objawów wskazujących na porażenie nerwów obwodowych i ośrodkowych,
• silnych dolegliwości bólowych, które utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Leki na półpasiec obejmują kilka grup preparatów o działaniu przeciwbólowym:

• paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne – w aptece dostępne bez recepty, stosowane w łagodnych przypadkach.
• leki opioidowe,
• leki przeciwdrgawkowe i przeciwdepresyjne,
• plastry z lidokainą, fentanylem lub buprenorfiną.

Profilaktyka – czy można zaszczepić się na ospę i półpaśca?

Na rynku dostępna jest szczepionka, która skutecznie zmniejsza ryzyko zachorowania na półpasiec oraz ogranicza nasilenie objawów w przypadku reaktywacji wirusa.

Szczepienie zaleca się:

• osobom starszym,
• pacjentom z obniżoną odpornością,
• osobom, które chorowały na ospę wietrzną i chcą zmniejszyć ryzyko ponownej aktywacji wirusa.

Szczepienia skutecznie ograniczają liczbę zachorowań oraz redukują prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań półpaśca. Warto rozważyć immunizację, aby uniknąć bolesnych objawów związanych z reaktywacją wirusa Varicella zoster.

Bibliografia

1. Bujnowska-Fedak, M. M., & Węgierek, P. (2018). Pacjent z półpaścem w praktyce lekarza rodzinnego. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 12, No. 3, pp. 107-114).
2. Własiuk, P., & Giannopoulos, K. (2023). Zakażenia wirusem półpaśca—epidemiologia, diagnostyka i profilaktyka w świetle rosnącego problemu klinicznego. Hematologia-Edukacja, 3(3-4), 134-145.
3. Yawn, B. P., & Gilden, D. (2013). The global epidemiology of herpes zoster. Neurology, 81(10), 928-930.
4. Salomon, J., & Szepietowski, J. (2012). Walacyklowir w leczeniu infekcji wirusowych skóry i błon śluzowych spowodowanych wirusami opryszczki i ospy wietrznej. Dermatology Review/Przeglad Dermatologiczny, 99(6).
5. Jakubowicz, O., Żaba, R., & Czarnecka-Operacz, M. (2010). Leczenie zakażeń wywołanych przez Herpes simplex virus typu 1 i 2 oraz Varicella-zoster virus. Post Dermatol Alergol, 27(4), 303-307.
6. Cunningham, A. L., Sandgren, K. J., & Taylor, J. (2025). Current status of immunisation for herpes zoster. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 21(1), 2445384.
7. Adamski, M., & Baniewski, D. (2015). Półpasiec-częsta choroba zakaźna u pacjentów leczonych onkologicznie i wymagających opieki paliatywnej. Palliative Medicine/Medycyna Paliatywna, 7(4).
8. Wysoczański, Ł. K., Rosner-Tenerowicz, A., Zimmer, A., Węgierek, P. N., & Zimmer, M. (2019). Ospa wietrzna i półpasiec u kobiet w ciąży i połogu. Varia Medica, 3(3), 213-220.
9. Koshy, E., Mengting, L., Kumar, H., & Jianbo, W. (2018). Epidemiology, treatment and prevention of herpes zoster: A comprehensive review. Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology, 84, 251.
10. Patil, A., Goldust, M., & Wollina, U. (2022). Herpes zoster: a review of clinical manifestations and management. Viruses, 14(2), 192.