Leki na obniżenie kortyzolu: jak wyciszyć układ nerwowy?

Kortyzol najczęściej kojarzy się z negatywnym wpływem na organizm – podwyższony poziom tego hormonu przypisuje się przewlekłemu stresowi, bezsenności czy odkładaniu tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha. Jednak jego rola jest znacznie bardziej złożona. Problem pojawia się, jednak gdy wartości jego stężeń we krwi utrzymują się powyżej zaleceń, przez dłuższy czas i bez znanej przyczyny. Co na obniżenie hormonu stresu? Leki, suplementy czy styl życia?

Czym jest kortyzol?

Kortyzol to hormon steroidowy, który wytwarzają nadnercza w odpowiedzi na bodźce stresowe oraz rytm dobowy organizmu. Znany jest jako hormon stresu, ponieważ jego wydzielanie nasila się w sytuacjach wymagających mobilizacji sił. Poziom kortyzolu we krwi zmienia się w ciągu dnia – najwyższe stężenie obserwuje się rano, a najniższe w godzinach wieczornych.

Kortyzol odpowiada za szereg procesów metabolicznych i fizjologicznych. Wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego, metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek, a także pomaga regulować ciśnienie tętnicze krwi. Pełni także istotną rolę w regulacji reakcji układu immunologicznego.

Gdy organizm jest w stanie utrzymać prawidłowy poziom tego hormonu, procesy zależne od kortyzolu mogą przebiegać prawidłowo. Problem pojawia się, gdy dochodzi do jego nadmiernego lub zbyt niskiego wydzielania. Zwiększony poziom kortyzolu przez dłuższy czas prowadzi do szeregu niekorzystnych objawów, natomiast jego niedobór zaburza podstawowe procesy metaboliczne.

Badanie poziomu kortyzolu. Jak sprawdzić poziom kortyzolu?

Aby sprawdzić poziom kortyzolu, wykonuje się badania laboratoryjne, które analizują stężenie tego hormonu w organizmie. Najczęściej oznacza się kortyzol we krwi, ale można także ocenić jego ilość w moczu lub ślinie.

Badanie powinno zostać wykonane w określonych godzinach, ponieważ stężenie kortyzolu zmienia się w ciągu dnia. Najwyższy poziom obserwuje się rano, dlatego próbka krwi pobierana jest zwykle między godziną 6:00 a 9:00. Jeśli konieczna jest ocena całodobowego wydzielania, wykonuje się dodatkowe pomiary wieczorne.

Jakie są objawy wysokiego poziomu kortyzolu?

Lekarz może zalecić badanie kortyzolu w przypadku objawów wskazujących na nadmiar kortyzolu lub jego niedobór. Wskazaniami są m.in.:

przewlekły stres,
niekontrolowany wzrost masy ciała,
nadmierne odkładanie tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha,
przewlekłe zmęczenie,
podwyższone ciśnienie krwi,
zaburzenia rytmu snu.

Podwyższony poziom kortyzolu może świadczyć o przewlekłym stresie lub zaburzeniach pracy nadnerczy, natomiast jego niedobór – o ich niewydolności. W celu dokładniejszej diagnostyki lekarz może zlecić dodatkowe badania, w tym test hamowania deksametazonem lub ocenę rytmu dobowego wydzielania kortyzolu.

Poziom kortyzolu w organizmie – przyczyny zaburzeń i możliwe sposoby leczenia

Kortyzol jest hormonem, którego nadmiar lub niedobór może wpływać na zdrowie w zróżnicowany sposób.

Powiązany artykuł: Leki na ADHD: skuteczność, działanie, efekty uboczne

Wysoki poziom kortyzolu – leki na obniżenie kortyzolu w zależności od przyczyny

Podwyższony kortyzol może wynikać z różnych czynników, dlatego wybór odpowiedniego leczenia zależy od przyczyny problemu.

W przypadku przewlekłego stresu i nieprawidłowych nawyków żywieniowych pomocne mogą być naturalne sposoby na obniżenie poziomu kortyzolu.
Jeśli podwyższone stężenie hormonu wynika z choroby nadnerczy lub przysadki mózgowej, konieczna jest konsultacja endokrynologiczna. Leki na obniżenie kortyzolu stosuje się w przypadkach zespołu Cushinga oraz nadczynności kory nadnerczy.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się preparaty blokujące syntezę lub wydzielanie kortyzolu. W niektórych przypadkach stosuje się ketokonazol, metyrapon lub mitotan – leki te pomagają zmniejszyć kortyzol poprzez hamowanie aktywności enzymów odpowiedzialnych za jego syntezę.

Osoby, które zmagają się z przewlekłym stresem, mogą obniżyć poziom kortyzolu, zwracając uwagę na odpowiednią higienę snu, praktykując techniki relaksacyjne oraz włączając suplementy wspierające układ nerwowy.

Zbyt niski poziom hormonu stresu – co to oznacza i z czego wynika?

Kortyzol odpowiada za mobilizację organizmu na stres, dlatego jego niedobór może powodować osłabienie, chroniczne zmęczenie oraz problemy z regulacją ciśnienia krwi. Zbyt niski poziom kortyzolu we krwi jest często związany z niewydolnością nadnerczy, a w niektórych przypadkach może wynikać z nieprawidłowej pracy przysadki mózgowej.

Niedobór kortyzolu może objawiać się:

spadkiem energii,
niskim ciśnieniem krwi,
utratą masy ciała,
problemami z koncentracją,
zawrotami głowy.

Osoby przyjmujące leki sterydowe, np. hydrokortyzon, powinny skonsultować się z lekarzem w przypadku nagłego osłabienia organizmu. W niektórych sytuacjach konieczna jest modyfikacja dawki leków lub dodatkowe badania w celu oceny funkcji nadnerczy.

W celu poprawy poziomu kortyzolu niektórym pacjentom zaleca się suplementację, która pomaga wyciszyć układ nerwowy i wspiera prawidłowe wydzielanie kortyzolu.

Osoby z objawami wskazującymi na niedobór kortyzolu powinny skonsultować się z lekarzem, aby sprawdzić poziom kortyzolu i wykluczyć poważniejsze problemy zdrowotne m.in.:

niewydolność nadnerczy (choroba Addisona),
niedoczynność przysadki mózgowej (hipopituitaryzm),
choroby przewlekłe o charakterze wyniszczającym – HIV/AIDS, nowotwory, schorzenia wątroby, długotrwałe infekcje,
zespół nadnerczowo-płciowy (wrodzony przerost nadnerczy – CAH),
długotrwałe stosowanie leków steroidowych i ich nagłe odstawienie

Jak obniżyć kortyzol w organizmie i wyciszyć układ nerwowy?

Aby skutecznie obniżyć poziom tego hormonu, należy przede wszystkim znaleźć źródło problemu. Na wstępie przeprowadza się szczegółową diagnostykę, by wykluczyć lub potwierdzić występowanie chorób endokrynologicznych. W zależności od postawionej diagnozy podejmuje się odpowiednie kroki.

Powiązany artykuł: Skuteczne leki na hemoroidy – czopki, maści i tabletki – co kupić w aptece?

Jeśli wysoki kortyzol jest wynikiem przewlekłego napięcia emocjonalnego i prowadzonego stylu życia, warto zadbać o obniżenie poziomu stresu poprzez regularny odpoczynek, odpowiednią ilość snu i aktywność fizyczną. Wzrost poziomu kortyzolu często wiąże się także ze złymi nawykami żywieniowymi – dieta bogata w przetworzoną żywność, duże ilości kofeiny i nadmiar cukru mogą nasilać problem.

Leki obniżające kortyzol

Gdy zbyt wysoki poziom kortyzolu wynika z zaburzeń hormonalnych, konieczne może być leczenie farmakologiczne. Leki obniżające kortyzol dobiera się w zależności od przyczyny problemu – niektóre substancje blokują syntezę kortyzolu, inne hamują jego wydzielanie lub wpływają na receptory, do których kortyzol się przyłącza.

Substancje stosowane w leczeniu wysokiego kortyzolu to:

ketokonazol (Ketoconazole HRA) – stosowany u pacjentów z zespołem Cushinga oraz nadmierną aktywnością nadnerczy. Hamuje enzymy odpowiedzialne za syntezę kortyzolu;
metyrapon (Metopirone) – również blokuje enzym biorący udział w wytwarzaniu kortyzolu. Stosowany głównie w leczeniu nadczynności nadnerczy;
mitotan (Lysodren) – stosowany w zaawansowanych przypadkach nadczynności kory nadnerczy.
pasyreotyd (Signifor) – lek stosowany w terapii zespołu Cushinga, wpływa na wydzielanie kortyzolu przez przysadkę mózgową.

Osoby przyjmujące leki na obniżenie kortyzolu powinny pozostawać pod kontrolą lekarza endokrynologa, ponieważ niektóre z tych substancji mogą wpływać na ciśnienie krwi, poziom glukozy oraz inne hormony w organizmie.

Suplementy diety na obniżenie poziomu kortyzolu

Suplementacja może wspomagać naturalne mechanizmy regulujące wydzielanie hormonów. Odpowiednio dobrane składniki mogą pomóc obniżyć poziom stresu, wspierać funkcjonowanie układu nerwowego oraz wyciszyć nadmiernie pobudzone nadnercza. Warto jednak zaznaczyć, że suplementy diety powinny być jedynie dodatkowym elementem leczenia i dbania o codzienne nawyki.

Najczęściej stosowane substancje to:

ashwagandha,
rhodiola rosea (różeniec górski),
kwasy omega-3.

Czy można obniżyć kortyzol naturalnie?

Podwyższony poziom kortyzolu często jest efektem przewlekłego stresu, niewystarczającej ilości snu i nieprawidłowej diety. Naturalne sposoby mogą wspierać organizm w jego regulacji i zmniejszać skutki długotrwałego napięcia.

Regularna aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności pomaga wyciszyć układ nerwowy oraz stabilizować wydzielanie kortyzolu w odpowiedzi na stres. Nadmierny wysiłek może jednak działać odwrotnie, dlatego warto dopasować jego intensywność do swoich potrzeb i możliwości.
Dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 wspomaga równowagę hormonalną, a odpowiednia podaż białka i węglowodanów złożonych ogranicza skoki glukozy, które mogą zwiększać poziom stresu metabolicznego.
Ważne są także zdrowe nawyki dotyczące snu, ograniczenie spożycia kofeiny w godzinach wieczornych i odpowiednia regeneracja (fizyczna i psychiczna).

Powiązany artykuł: Leki na zatoki – spray, aerozol, tabletki na ból i katar

Bibliografia

Musiała, N., Hołyńska-Iwan, I., & Olszewska-Słonina, D. (2018). Kortyzol–nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie. Journal of Laboratory Diagnostics, 54(1), 29-3.
Skrobich, M., Feliksik-Skrobich, K., & Kapała, W. (2017). Possible complications intra-and postoperative patients undergoing long-term corticosteroid. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne/Surgical and Vascular Nursing, 11(1), 1-4.
Zdrojowy-Wełna, A., & Bednarek-Tupikowska, G. (2013). Postępowanie w przewlekłej niewydolności kory nadnerczy–rola lekarza rodzinnego. Family Medicine & Primary Care Review, 3, 486-490.
Kiałka, M., Doroszewska, K., Mrozińska, S., Milewicz, T., & Stochmal, E. (2015). Cykliczny zespół Cushinga: rzadki czy rzadko rozpoznawany?. Przegląd Lekarski, 72(2).
Juszczak, A., & Grossman, A. (2014). Postępowanie w chorobie Cushinga—od testu diagnostycznego do leczenia. Endokrynologia Polska, 65(I), 2-12.
Ketokonazol (Ketoconazole HRA®) w leczeniu endogennego zespołu Cushinga u dorosłych oraz młodzieży w wieku powyżej 12 lat. Analiza problemu decyzyjnego. (2017). Pobrane z: https://bip.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2018/033/AW/033_AW_OT_4330_5_Ketoconazole_HRA_APD.pdf
Derkacz, M., Strawa-Zakościelna, K., Matuszek, B., & Tarach, J. S. (2015). Choroba Addisona—od objawów do rozpoznania. Opis przypadku. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 9, No. 3, pp. 229-231).
Kirstein, K., Bubak, J., Solecka, A., & Kirstein, J. (2019). Choroba Addisona-rozpoznawanie i leczenie. Część 1. VetTrends. Specjalistyczny Magazyn Lekarzy Weterynarii, (3).
Chrzanowska, J., Zubkiewicz-Kucharska, A., Seifert, M., & Noczyńska, A. (2016). Wielohormonalna niedoczynność przysadki–problemy diagnostyczne. Endokrynol. Ped, 15(57), 59-62.
Noczyńska, A., Zubkiewicz-Kucharska, A., & Kik, E. (2012). Wrodzony przerost nadnerczy–opis przypadku. Family Medicine & Primary Care Review, 4, 623-627.
Grabska-Kobyłecka, I., & Nowak, D. (2014). Sen, bezsenność i jej leczenie-krótki przegląd aktualnej wiedzy ze szczególnym uwzględnieniem ziołolecznictwa. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 3(10), 270-277.