Leki na ADHD: skuteczność, działanie, efekty uboczne

ADHD to zaburzenie neurorozwojowe, które wpływa na życie wiele dzieci i dorosłych na świecie. Ważnym elementem terapii jest podawanie leków, które ułatwiają kontrolowanie objawów i poprawiają jakość życia chorych.

Podejrzewasz ADHD u siebie lub u swojego dziecka? A może jesteś już po diagnozie? Chcesz dowiedzieć się, jakie leki są stosowane w terapii tego zaburzenia, jak działają i czy są skuteczne? Jakie są przeciwwskazania w farmakoterapii ADHD? Tego wszystkiego dowiesz się z naszego artykułu. Przeczytaj teraz i zyskaj cenną wiedzę na temat leczenia ADHD!

ADHD – czym jest i jakie są objawy?

ADHD może występować u 7,6% dzieci w wieku od 3 do 12 lat i u 5,6% w wieku 13-18 lat. Tym zaburzeniem może być dotkniętych również 4,4% dorosłych. W Polsce ADHD może występować nawet u 1 mln osób, a objawy potrafią utrzymywać się od dzieciństwa do dorosłości. W przypadku niektórych osób diagnoza jest stawiana dopiero w dorosłym wieku.

ADHD to skrót wyrażenia z języka angielskiego Attention Deficit Hyperactivity Disorder, co tłumaczy się jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. ADHD to oficjalna nazwa zaburzenia, używana w klasyfikacjach medycznych takich jak DSM-5 i ICD-11.

Co powoduje ADHD? Dokładne przyczyny nie są jeszcze znane, ale Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wskazuje przede wszystkim na czynniki genetyczne (dziedziczenie w około 75% przypadków), rzadziej – środowiskowe (np. nadużywanie alkoholu i papierosów kobiet w ciąży, narażenie na toksyny). ADHD może występować także z innymi zaburzeniami jak depresja czy lęki.

Objawy ADHD

Objawy ADHD to przede wszystkim:

• trudność z zachowaniem uwagi (deficyt uwagi) – problem z koncentracją, łatwe rozpraszanie się, kłopot z organizacją zadań;
• nadmierna aktywność – nieustanny ruch, wiercenie się, trudność z pozostaniem w jednym miejscu;
• impulsywność – pochopne działanie, przerywanie innym osobom, zabieranie bez pozwolenia cudzych rzeczy.

Leczenie obejmuje terapię behawioralną i farmakoterapię.

Jakie leki stosuje się w leczeniu ADHD?

Leczenie farmakologiczne ADHD opiera się na dwóch głównych kategoriach leków: stymulujących i niestymulujących.

Leki stymulujące – stymulanty stosowane w farmakoterapii ADHD

Leki stymulujące, takie jak metylofenidat i pochodne amfetaminy, są najczęściej stosowane w terapii ADHD u dzieci i dorosłych. Mechanizm ich działania polega na zwiększaniu stężenia dopaminy i noradrenaliny w mózgu, co poprawia koncentrację, redukuje impulsywność i pomaga kontrolować nadpobudliwość. Preparaty te występują w formach o natychmiastowym, przedłużonym oraz zmodyfikowanym uwalnianiu, co pozwala dostosować leczenie do potrzeb pacjenta.

Leki niestymulujące dla osób z ADHD

Leki niestymulujące, takie jak atomoksetyna, są alternatywą dla osób, u których leki stymulujące stosowane w leczeniu ADHD powodują skutki uboczne lub są przeciwwskazane. Atomoksetyna działa poprzez zwiększenie dostępności noradrenaliny w mózgu, wpływając na poprawę uwagi i zmniejszenie nadpobudliwości. Charakteryzuje się jednak wolniejszym początkiem działania, wymagającym kilku tygodni stosowania, zanim pojawią się efekty terapeutyczne. Jest szczególnie zalecana w przypadku pacjentów z zaburzeniami lękowymi lub wysokim ryzykiem uzależnień.

Leki stosowane na ADHD na receptę — jak działają?

Farmakoterapia ADHD opiera się na dokładnym doborze leków przez lekarza, po uwzględnieniu wieku pacjenta oraz nasilenia objawów. Leki stosowane w leczeniu ADHD mogą być odmienne dla dzieci i dorosłych, dlatego ich wybór powinien być zawsze podejmowany zgodnie z zaleceniami lekarza.

Leki na ADHD w aptekach – jakie leki stosuje się u dzieci?

• Concerta – substancją czynną tego leku jest metylofenidat, który działa jako inhibitor wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny neuroprzekaźników w mózgu. Mechanizm ten poprawia koncentrację oraz zmniejsza impulsywność. Lek zaczyna działać w ciągu 1-2 godzin po podaniu, a jego efekty utrzymują się przez około 12 godzin. Pacjentom z ADHD zaleca się długoterminowe stosowanie, aby ocenić skuteczność leczenia. W tym przypadku ważne jest regularne monitorowanie parametrów zdrowotnych, takich jak ciśnienie krwi.
• Strattera – zawiera atomoksetynę, która zwiększa poziom noradrenaliny w mózgu, co pomaga w redukcji objawów ADHD. Lek działa wolniej niż metylofenidat, z pełnym efektem widocznym dopiero po 4-6 tygodniach. Może być stosowany u dzieci, które nie tolerują stymulantów. Efekty uboczne, takie jak zmniejszenie apetytu, są rzadkie, ale możliwe.
• Medikinet – substancją czynną jest metylofenidat. Mechanizm działania jest podobny do Concerta, ale lek dostępny jest w dwóch formach: o natychmiastowym i przedłużonym uwalnianiu. Czas działania wynosi od 4 do 8 godzin w zależności od formy leku. Ten lek powinien być regularnie stosowany z monitorowaniem efektów przez lekarza.
• Intuniv – zawiera guanfacynę. To agonista receptorów alfa-2 adrenergicznych, wpływający na kontrolę impulsów i zmniejszenie nadpobudliwości. Efekty działania leku pojawiają się stopniowo, a pełne działanie następuje dopiero po kilku tygodniach. Tym lekiem jest zalecana terapia długoterminowa, szczególnie w połączeniu z terapią behawioralną.

Laki na ADHD u dorosłych

• Elvanse – głównym składnikiem leku jest lisdexamfetamina, który w organizmie przekształca się w aktywną deksamfetaminę. Mechanizm działania polega na zwiększaniu stężenia dopaminy i noradrenaliny, co skutecznie wspiera łagodzenie objawów ADHD. Lek działa w ciągu godziny, a jego efekty utrzymują się przez cały dzień. U osób z chorobami układu krążenia jest zalecane regularne monitorowanie zdrowia podczas przyjmowania tego leku.
• Wellbutrin XR – został opracowany jako lek przeciwdepresyjny, ale stosuje się go także w leczeniu objawów ADHD u dorosłych. Substancja czynna, bupropion, moduluje stężenia neuroprzekaźników w mózgu, poprawiając koncentrację i redukując impulsywność. Pełne efekty widoczne są po kilku tygodniach terapii. Lek należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza, aby zminimalizować skutki uboczne (np. bezsenność, bóle głowy, utrata apetytu).
• Ritalin – substancja czynna to metylofenidat. Stymulant działający podobnie do Concerta, dostępny w formach o natychmiastowym uwalnianiu. Ma krótki czas działania – od 3 do 4 godzin, wymaga kilkukrotnego dawkowania w ciągu dnia. Długość stosowania jest indywidualnie dobierana przez lekarza.
• Kapvay – głównym składnikiem jest klonidyna. To agonista receptorów alfa-2 adrenergicznych, redukujący impulsywność i nadpobudliwość. Działa stopniowo, pełne efekty są widoczne po kilku tygodniach. Ten lek jest stosowany jako uzupełnienie terapii stymulantami.

Leki na ADHD – przeciwwskazania i skutki uboczne (metylofenidat, atomoksetyna, pochodne amfetaminy)

Farmakoterapia ADHD, chociaż skuteczna, wymaga szczególnej uwagi przy ocenie przeciwwskazań i potencjalnych skutków ubocznych.

Przeciwwskazania do przyjmowania leków:

• Metylofenidat (np. Concerta, Ritalin) – nie powinien być stosowany u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami lękowymi, nieleczoną nadczynnością tarczycy, jaskrą lub istotnymi zaburzeniami układu sercowo-naczyniowego. Wymaga szczególnej ostrożności u osób z tikami lub zespołem Tourette’a.
• Atomoksetyna (np. Strattera) – przeciwwskazana u pacjentów z ciężką niewydolnością wątroby oraz u tych, którzy mieli reakcje alergiczne na składniki leku. Nie zaleca się jej stosowania u osób z jaskrą wąskiego kąta.
• Leki stymulujące – powinny być stosowane z ostrożnością u osób z historią uzależnień lub zaburzeń psychicznych, takich jak psychoza.

Skutki uboczne leków:

• Metylofenidat – zmniejszenie apetytu, bóle głowy, bezsenność, drażliwość, natomiast rzadko pojawia się wzrost ciśnienia krwi i tachykardia.
• Atomoksetyna – typowe skutki uboczne to nudności, senność, zmniejszenie masy ciała. Rzadko pojawiają się podwyższenie poziomu enzymów wątrobowych i zaburzenia rytmu serca.
• Lisdexamfetamina (np. Elvanse) – najczęściej pojawiające się skutki uboczne to bezsenność, nerwowość, zmniejszenie łaknienia. Rzadziej pojawia się wzrost ciśnienia tętniczego.
• Klonidyna (np. Kapvay) – typowe skutki uboczne to senność i zmęczenie. Rzadziej pojawia się hipotonia ortostatyczna i suchość w jamie ustnej.

Farmakoterapia jest istotnym elementem leczenia ADHD, pozwalającym na skuteczne łagodzenie objawów i poprawę jakości życia pacjentów. Ważne jest indywidualne dobranie leku oraz jego regularne monitorowanie, aby zminimalizować skutki uboczne i zapewnić bezpieczeństwo terapii.

FAQ

Czy leki na ADHD można stosować w ciąży i w okresie karmienia piersią?

Stosowanie leków na ADHD w ciąży i podczas karmienia piersią wymaga indywidualnej oceny ryzyka i korzyści przez lekarza. Niektóre leki, takie jak metylofenidat, mogą mieć potencjalny wpływ na płód lub przenikać do mleka matki, dlatego ich stosowanie jest zalecane jedynie w wyjątkowych sytuacjach.

Czy leki na ADHD można łączyć z alkoholem?

Łączenie leków na ADHD, zwłaszcza stymulantów, z alkoholem nie jest zalecane. Alkohol może nasilać skutki uboczne leków, takie jak zaburzenia koncentracji i senność, co zwiększa ryzyko powikłań.

Czy leki na ADHD mają wpływ na prowadzenie pojazdów?

Niektóre leki na ADHD mogą wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów, szczególnie na początku terapii lub przy niewłaściwym dawkowaniu. Zaleca się unikanie prowadzenia samochodu do czasu ustabilizowania działania leku i konsultacji z lekarzem.

Czy leki na ADHD wchodzą w interakcję z innymi lekami?

Tak, leki na ADHD mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami, takimi jak inhibitory MAO, leki przeciwnadciśnieniowe czy przeciwdepresyjne. Przed rozpoczęciem leczenia należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, aby uniknąć potencjalnych powikłań.

Źródła

1. Gondek TM, Stramecki F, Cieśla M, et al. Diagnostyka i postępowanie terapeutyczne u dorosłych z ADHD. Rekomendacje Sekcji Kształcenia Specjalizacyjnego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i koalicji organizacji na rzecz osób z ADHD – 2024 r. Psychiatria Spersonalizowana. 2024;3(3):43-73. doi:10.5114/psychs.2024.142908. Online: https://www.termedia.pl/Diagnostyka-i-postepowanie-terapeutyczne-u-doroslych-z-ADHD-Rekomendacje-Sekcji-Ksztalcenia-Specjalizacyjnego-Polskiego-Towarzystwa-Psychiatrycznego-i-koalicji-organizacji-na-rzecz-osob-z-ADHD-2024-r-%2C169%2C54745%2C1%2C0.html?utm_source=chatgpt.com, dostęp 14.01.2025.
2. World Health Organisation, Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), 2019. Online: https://applications.emro.who.int/docs/EMRPUB_leaflet_2019_mnh_214_en.pdf?utm, dostęp: 14.01.2025.
3. R. Opora, Zaburzenia uwagi a niedostosowanie społeczne, Resocjalizacja Polska (Polish Journal of Social Rehabilitation) 2, 275-286, 2011. Online: https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Resocjalizacja_Polska_(Polish_Journal_of_Social_Rehabilitation)/Resocjalizacja_Polska_(Polish_Journal_of_Social_Rehabilitation)-r2011-t2/Resocjalizacja_Polska_(Polish_Journal_of_Social_Rehabilitation)-r2011-t2-s275-286/Resocjalizacja_Polska_(Polish_Journal_of_Social_Rehabilitation)-r2011-t2-s275-286.pdf, dostęp 14.01.2025.